مفهوم صحابه

خليل بن احمد فراهيدي مي‏گويد: «صِحابه: مصدر (صاحبک) و صاحب به معناي نعتي است، ولي در کلام، غالباً به معناي اسمي به کار مي‏رود».[1] .

راغب اصفهاني مي‏گويد: «صاحب به معناي ملازم است؛ يعني کسي که ملازم کسي يا چيزي است، خواه مصاحبتش با بدن باشد که اين معناي حقيقي است و در اکثر اوقات استعمال دارد، يا به عنايت و همّت است که اين هم يک نوع مصاحبت است ولو مجازاً...».[2] .

معناي لغوي اين کلمه در قرآن کريم در موارد متعدد به کار رفته که تمام آن‏ها مشترک در معناي معاشرت و ملازمت است.

[1] ترتيب کتاب العين، ص 440.

[2] مفردات راغب، ص 275.

 

مفهوم اصطلاحي صحابه

درباره مفهوم اصطلاحي صحابه، آراي مختلفي وجود دارد:

1 - صحابي کسي است که با پيامبرصلي الله عليه وآله معاشرت داشته ولو ساعتي.[1] .

2 - صحابي کسي است که معاصر پيامبرصلي الله عليه وآله است هر چند او را نديده باشد.[2] .

3 - صحابي در نظر اصوليين اهل سنت به کسي اطلاق مي‏شود که پيامبرصلي الله عليه وآله را ملاقات کرده و از خواص او گرديده و او را مدّتي متابعت و همراهي کرده است، به گونه‏اي که اطلاق لفظ «مصاحبت» درباره او صادق باشد ولي از حيث مقدار مصاحبت اندازه‏اي ندارد.[3] .

4 - صحابي کسي است که با پيامبرصلي الله عليه وآله مصاحبت طولاني داشته و از او علم اخذ نموده است.[4] .

5 - مطابق نظر شيعه امامي، صحابي کسي است که پيامبرصلي الله عليه وآله را ملاقات نموده و به او ايمان آورده و مسلمان از دنيا رفته است.[5] .

در حقيقت، مدرسه اهل بيت‏عليهم السلام صحابي را در معناي لغوي آن که همان مصاحبت و ملازمت و معاشرت است به کار مي‏برد لکن با قيد ايمان و بقاي بر اسلام تا آخر عمر.

[1] العدة في اصول الفقه، ج 3، ص 988؛ فتح الباري، ج 7، ص 3.

[2] تيسير التحرير، ج 3، ص 67.

[3] الإحکام في اصول الأحکام، ج 2، ص 321.

[4] العدة في اصول الفقه، ج 8، ص 988.

[5] الدراية، ص 120.

 

آراي مختلف در مورد صحابي

عالمان و مورّخان در مورد صحابه ديگاه‏هاي مختلفي دارند که به برخي از آن‏ها اشاره مي‏کنيم:

1 - کفر جميع صحابه؛ اين رأي از فرقه کامليه است، که با قرآن و حديث و سيره صحابه و عقل، مخالف است، و شيعه امامي نيز از آن متبرّي است.

2 - رأي شيعه امامي و برخي از اهل سنت؛ به اين معنا که در ميان صحابه افراد مختلفي از عادل و فاسق وجود داشته‏اند، از اين رو مجرد مصاحبت با رسول خداصلي الله عليه وآله باعث نمي‏شود که کسي تکويناً عادل گردد.

3 - عدالت جميع صحابه قبل از دخول در فتنه؛ اين رأي از معتزله است، آنان معتقد به فسق کساني هستند که در جنگ با اميرالمؤمنين‏عليه السلام شرکت کردند.

4 - تأويل و توجيه مواقف صحابه؛ مطابق اين رأي بايد تمام کارهاي صحابه که در ظاهر مخالف با اسلام و ظواهر دين است، توجيه نمود.

5 - عدالت جميع صحابه؛ مطابق اين رأي - که نظر اکثر اهل سنت است - تمام صحابه عادل بوده و با عدالت از دنيا رفته‏اند.

براي توضيح بيشتر به بحث «عدالت صحابه» مراجعه شود.