دلالت حديث ولایت
دلالت حديث
حديث شريف ولايت از راههايي دلالت بر امامت و خلافت امام علي بن ابي طالبعليه السلام دارد که به برخي از آنها اشاره ميکنيم:
1 - کلمه «وليّ» گرچه بر معاني مختلفي؛ از قبيل: مالک امر، صديق، دوست و ناصر... اطلاق ميشود، ولي معناي شايعي که براي آن شده و هنگام اطلاق و بدون قرينه، لفظ بر آن حمل ميشود همان معناي اوّل؛ يعني «مالک امر» و حاکم است. «وليّ صغير» کسي است که متولي او بوده و «وليّ زن» کسي است که متولي نکاح او است. و «وليّ خون»، کسي است که حقّ مطالبه به قصاص را دارد و «وليّ عهد» کسي است که مالک عهد سلطه ميباشد.
2 - و نيز ممکن است که در تعيين معناي «وليّ» در اين حديث به صدر حديث استناد کرد؛ زيرا بنابر نقل ترمذي و ديگران، پيامبرصلي الله عليه وآله فرمود: «انّ عليّاً منّي و أنا منه»؛ «همانا علي از من و من از اويم.»
اين جمله دلالت دارد بر اينکه امام عليعليه السلام در تمام مزايا و فضايل، همانند رسول خداصلي الله عليه وآله است که از آن جمله مقام امامت و ولايت و حاکميت است. همان مقامي که خداوند در شأن رسول خداصلي الله عليه وآله فرمود: «النَّبِيُّ أَوْلي بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ»؛[1] «پيامبر سزاوارتر از مؤمنين است نسبت به خودشان.»
3 - اينکه پيامبرصلي الله عليه وآله جمله «هو وليّ کلّ مؤمن بعدي» را در جواب اعتراض بريده و ديگران آورده است، خود دلالت بر معناي خاص «وليّ» يعني همان حاکميت و سلطه دارد؛ زيرا از آنجا که حضرت عليعليه السلام تصرفي در غنائم نموده، قبل از آنکه غنائم نزد رسول خداصلي الله عليه وآله آورده شود، و پيامبرصلي الله عليه وآله نيز عمل او را امضا کرده است، اين خود دليل بر آن است که حضرت در صدد اثبات ولايت به معناي سلطه و حاکميت امام عليعليه السلام است.
بلکه از جمله «و هو منّي و أنا منه» و نيز جمله «و هو وليّ کلّ مؤمن بعدي» استفاده ميشود که حضرت عليعليه السلام حتي در زمان رسول خداصلي الله عليه وآله ولايت داشته، ولي با وجود پيامبر و حضور حضرت عليعليه السلام نزد پيامبر، ولايت او فعليّت نداشته است، ولي در غياب پيامبرصلي الله عليه وآله و بعد از وفات حضرت، به فعليّت رسيده است. و اين معنا با کلمه «بعدي» ناسازگاري ندارد؛ زيرا بعديّت در اينجا بر بعديّت رتبي اطلاق ميشود.
4 - محمّد بن ادريس شافعي و ابوبکر باقلاني و جماعتي از بزرگان اصوليين از اهل سنت ميگويند: هر گاه در لفظ مشترک قرينهاي بر يکي از معاني آن نباشد، آن لفظ را بايد حمل بر تمام معنايش نمود. در مورد حديث ولايت بر فرض که قراين و شواهد سابق را قبول نکنيم، مطابق اين مبناي اصولي ميتوان کلمه «وليّ» در حديث ولايت را حمل بر همه معاني آن؛ از جمله متصرّف در امور و حاکميت نمود.
5 - يکي از قراين موجود در حديث ولايت براي حمل بر معناي امامت، فهم بريده از کلام پيامبرصلي الله عليه وآله است. به همين جهت است که بريده از جمله کساني بود که از بيعت ابوبکر تخلّف نمود.[2] .
[1] سوره احزاب، آيه 6.
[2] ر.ک: روضةالصفا، ميرخواند.
