اول مظلوم عالم

الفاظ حديث

اهل سنّت در ذيل آيه «هدايت» احاديثي صحيح السند نقل کرده، و شأن نزول آيه را پيامبرصلي الله عليه وآله و امام علي‏عليه السلام دانسته‏اند. اينک به بررسي برخي از احاديث صحيح السند مي‏پردازيم:

 >روايت احمد بن حنبل

>روايت طبري

>روايت حبري

>روايت ابن عساکر

>روايت حاکم حسکاني

>روايت حاکم نيشابوري

روايت احمد بن حنبل

عبداللَّه بن احمد بن حنبل، از عثمان بن ابي شيبه، از مطّلب بن زياد، از سدّي، از عبد خير، از امام علي‏عليه السلام در تفسير آيه (إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ) نقل کرده که فرمود: «رسول خدا منذر و هادي مردي از بني هاشم است.» [1] .

 [1] مسند احمد بن حنبل، ج 1، ص 126.

- عبداللَّه بن احمد حنبل؛ وي احتياج به توثيق نزد اهل سنّت ندارد.

- عثمان بن ابي شيبه؛ وي همان عثمان بن محمّد بن ابراهيم بن عثمان عبسي است که ابن حجر او را «ثقه، حافظ مشهور» معرفي کرده، و از کساني دانسته که بخاري، مسلم و ابن ماجه از او روايت نقل کرده‏اند. [1] .

- مطلّب بن زياد؛ کسي است که ابن حجر او را «صدوق» معرفي کرده است. [2] .

- سدّي؛ همان اسماعيل بن عبد الرحمن است که پنج نفر از صاحبان صحاح از او روايت نقل کرده و ابن حجر، نيز او را صدوق دانسته است. [3] .

- عبد خير؛ همان عبد خير بن يزيد است که از رجال صحاح ستّه به حساب مي‏آيد. و بنابر نقل ابن حجر او ثقه است. [4]  و بنابر نقل ابن عبدالبر او زمان پيامبرصلي الله عليه وآله را درک کرده ولي از او روايت نشنيده است. ولي از بزرگان اصحاب علي‏عليه السلام به حساب مي‏آيد که ثقه و مأمون است. [5] .

[1] تقريب التهذيب، ج 2، ص 13.

[2] تقريب التهذيب، ج 2، ص 254.

[3] تقريب التهذيب، ج 1، ص 71.

[4] تقريب التهذيب، ج 1، ص 470.

[5] الاستيعاب، ج 3، ص 1005.

روايت طبري

طبري از احمد بن يحيي صوفي، از حسن بن حسين انصاري، از معاذ بن مسلم، از هروي، از عطاء بن سائب، از سعيد بن جبير، از ابن عباس نقل کرده، هنگامي که آيه (إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ) نازل شد، پيامبرصلي الله عليه وآله دست خود را بر سينه‏اش گذارد و فرمود: «من بيم دهنده‏ام، و براي هر قومي هدايت گري است.» و با دست خود اشاره به شانه علي‏عليه السلام کرد و فرمود: «تو هدايت‏گري اي علي! تنها به واسطه تو است که هدايت شوندگان بعد از من هدايت مي‏يابند.» [1] .

 [1] جامع البيان، ج 12، ص 72.

>بررسي سند حديث

- احمد بن يحيي صوفي؛ شيخ طبري و ابن عقده بوده است که ابن ابي حاتم صريحاً او را توثيق کرده است. [1] .

- حسن بن حسين عرني انصاري؛ کسي است که ذهبي او را به تبع حاکم توثيق کرده است. [2] .

- معاذ بن مسلم؛ او گرچه بنابر نصّ ذهبي در حديث مورد اعتماد نيست ولي با تأمّلي در ترجمه او به دست مي‏آيد که بي مهري نسبت به او به جهت تشيّع او و نقل فضايل اهل بيت‏عليهم السلام بوده است، در حالي که در جاي خود به اثبات رسيده که تشيّع هرگز به صدق حديث و وثاقت راوي آن ضرري نخواهد رسانيد.

- در مورد راوي بعد ظاهراً نسخه طبري اشتباه باشد؛ زيرا معاذ بن مسلم بدون واسطه از عطاء بن سائب روايت نقل مي‏کند. [3] .

ابن تيميه خيال کرده که مراد از هروي اباصلت هروي است، در حالي که اباصلت وفاتش در سال 236 بوده، و عطاء بن سائب در سال 136. و بر فرض که مقصود از هروي، اباصلت هروي باشد هيچ گونه طعني در حقّ او وارد نيست. ولي آنچه که مي‏تواند ختم کننده بحث باشد اين‏که معاذ بن مسلم مستقيماً از عطاء بن سائب نقل روايت مي‏کند، و واسطه شدن هروي ظاهراً به اين جهت است که هراء صفت معاذ بوده و برخي اشتباهاً آن را هروي خوانده‏اند.

- عطاء بن سائب؛ او کسي است که مطابق رأي بسياري از علماي رجال، شخصي صدوق و مورد وثوق بوده است. و به تعبير احمد، او ثقه ثقه و مرد صالحي است. بخاري و ديگران به جز مسلم از او روايت نقل کرده‏اند. [4] .

[1] الجرح والتعديل، ج 1، ص 81.

[2] مستدرک حاکم با تلخيص ذهبي، ج 3، ص 211.

[3] ميزان الاعتدال، ج 6، ص 132.

[4] تهذيب الکمال، ج 2، ص 86.

روايت حبري

حبري از حسن بن حسين، از حِبّان بن کلبي، از ابي صالح، از ابن عباس نقل کرده که گفت: (إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ) رسول اللَّه‏صلي الله عليه وآله است، (وَلِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ) علي است. [1] .

[1] تفسير حبري، ص 281.

- حسن بن حسين، عرني کوفي، از رجال مستدرک حاکم بوده که او و ذهبي تصريح به صحت حديث او نموده‏اند. [1]  گرچه برخي به جهت تشيّع، او را قدح نموده‏اند.

- حِبّان بن علي کلبي؛ از رجال ابن ماجه بوده و يحيي بن معين او را توثيق نموده است. و نيز عجلي او را صدوق دانسته و ابن حبان او را در جمله ثقات آورده است. [2] .

- محمد بن سائب؛ او از رجال ابي داوود و ترمذي و ابن ماجه بوده است. ابن عدي مي‏گويد: «ثقات از مردم از او حديث نقل کرده و در تفسير، راضي به احاديث اويند... و بزرگان امامان؛ همچون سفيان ثوري، سفيان بن عيينه، عبداللَّه بن مبارک، ابن جريج، شعبه، محمّد بن اسحاق و ديگران از او روايت نقل کرده‏اند.» [3] .

- ابو صالح؛ همان باذام مولي امّ‏هاني دختر ابي طالب‏عليه السلام است که از رجال چهار کتاب از صحاح ستّه به حساب مي‏آيد و تعداد زيادي از علماي علم رجال او را توثيق کرده‏اند.

[1] مستدرک حاکم، ج 3، ص 211.

[2] تهذيب الکمال، ج 5، ص 339؛ تاريخ بغداد، ج 8، ص 255؛ ميزان الاعتدال، ج 1، ص 449.

[3] تهذيب الکمال، ج 25، ص 246؛ تهذيب التهذيب، ج 9، ص 159.

روايت ابن عساکر

ابن عساکر اين حديث را به سندهاي مختلف نقل کرده که برخي از آن‏ها به طور حتم صحيح السند است، که از آن جمله اين سند است:

ابوالقاسم بن حصين، از ابوعلي بن مُذْهِب، از ابوبکر قطيعي، از عبداللَّه بن احمد، از عثمان بن ابي شيبه، از مطّلب بن زياد (از سدّي) از عبد خير، از امام علي‏عليه السلام که در تفسير آيه (إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ) فرمود: «رسول خداصلي الله عليه وآله بيم دهنده، و هادي مردي از بني هاشم است.» [1] .

 [1] ترجمه امام علي‏عليه السلام از تاريخ دمشق، ج 2، ص 417 - 415.

- ابو القاسم بن حصين؛ کسي است که بنابر نصّ ذهبي صدوق و طبق نظر سمعاني او شيخ ثقه و متديّن و صحيح السماع و واسع الروايه است... و ابن جوزي نيز او را توثيق کرده است. [1] .

- ابو علي بن مُذْهِب؛ به عنوان امام عالم معرفي شده است. [2]  و خطيب بغدادي نيز او را چنين معرفي کرده که سماع او صحيح است. [3] .

- قطيعي؛ نيز به عنوان شيخ عالم محدّث که «مسند احمد» را روايت کرده، معرفي شده است. [4]  و دارقطني نيز او را ثقه و زاهد و مستجاب الدعوه معرفي کرده است. و برقاني گفته که او صالح و ثبت و صدوق نزد من است.... [5] .

بقيه سند نيز قبلاً روشن شد.

[1] سير اعلام النبلاء، ج 19، ص 536.

[2] سير اعلام النبلاء، ج 17، ص 640.

[3] تاريخ بغداد، ج 7، ص 390.

[4] المنتظم، ج 8، ص 155.

[5] سير اعلام النبلاء، ج 16، ص 213 - 210.

روايت حاکم حسکاني

حاکم حسکاني از جوهري، از مرزباني، از علي بن محمّد حافظ، از حبري از حسن بن حسين، از حِبّان، از کلبي، از ابي صالح، از ابن عباس در تفسير آيه (وَلِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ) نقل کرده که مقصود علي‏عليه السلام است. [1] .

 [1] شواهد التنزيل، ج 1، ص 395 - 381.

 - حاکم حسکاني کسي است که نزد رجاليين اهل سنّت به عنوان متقن و ثقه معرفي شده است. [1] .

- ابومحمّد جوهري (متوفا 454) کسي است که بنابر نقل خطيب بغدادي، ثقه و امين و کثير السماع بوده است. [2] .

- مرزباني؛ خطيب بغدادي مي‏گويد: «نزد ما معروف به کذب نيست، و بيشترين عيبي که بر او گرفته شده به جهت مذهب او است.» [3]  و عقيقي گفته که او معتزلي ثقه است. [4] .

- ابوالحسن علي بن محمّد (متوفا 330) کسي است که خطيب بغدادي او را ثقه و امين و حافظ و عارف معرفي کرده است. [5] .

- حبري (متوفا 286) کسي است که نزد حاکم و ذهبي ثقه بوده و هر دو به صحت حديث او تصريح کرده‏اند. [6] .

ترجمه بقيه رجال سند نيز قبلاً معلوم شد.

[1] تذکرة الحفاظ ترجمه حاکم حسکاني.

[2] تاريخ بغداد، ج 3، ص 135.

[3] تاريخ بغداد، ج 3، ص 135.

[4] سير اعلام النبلاء، ج 16، ص 448.

[5] تاريخ بغداد، ج 12، ص 73 و 74.

[6] مستدرک حاکم، ج 1، ص 13.

روايت حاکم نيشابوري

حاکم نيشابوري به سند خود از امام علي‏عليه السلام در تفسير آيه شريفه (إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ) نقل کرده که حضرت‏عليه السلام فرمود: «رسول خداصلي الله عليه وآله بيم دهنده و من هدايت گرم.»

آن‏گاه بعد از نقل حديث مي‏گويد: «اين حديث صحيح السندي است که شيخين با وجود شرط صحت آن را نقل نکرده‏اند.» [1] .

[1] مستدرک حاکم، ج 3، ص 129.