معنای مفردات آیه و همچنین اقوال آیه اولی الامر
معاني مفردات آيه
قبل از ورود در اصل بحث، به معاني مفردات آيه ميپردازيم:
>معناي اطاعت خداوند
>معناي اطاعت رسول خدا
>معناي اطاعت اولي الامر
معناي اطاعت خداوند
مقصود از اطاعت خداوند همان متابعت از احکامي است که بر قلب رسول خداصلي الله عليه وآله به عنوان وحي نازل شده و حکم و خطاب آنها به عموم مکلّفين است. پس اطاعت خداوند؛ يعني اطاعت کلام خدا که در قرآن کريم بيان شده است.
معناي اطاعت رسول خدا
اطاعت رسول خداصلي الله عليه وآله بر سه نوع است:
1 - اطاعت رسول خداصلي الله عليه وآله در اموري از تفصيل و توضيح احکام که به او وحي شده، ولي در قرآن موجود نيست؛ زيرا آنچه در قرآن آمده اصول کلّي احکام است، و احتياج به بيان نبوي دارد. لذا قرآن ميفرمايد: (وَأَنْزَلْنا إِلَيْکَ الذِّکْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ)؛ [1] «و ما به سوي تو قرآن را فرستاديم تا براي مردم آنچه به سويشان فرستاده شده تبيين کني.»
2 - اطاعت رسول خداصلي الله عليه وآله نسبت به اموري که تشريعش به آن حضرت واگذار شده است؛ زيرا مطابق برخي از ادله، تشريع برخي از احکام به خود حضرت واگذار شده است. همانگونه که در مورد نمازهاي دو رکعتي وارد شده که پيامبرصلي الله عليه وآله بر آنها اضافه نموده است. [2] .
3 - اطاعت رسول خدا صلي الله عليه وآله در آراي شخصي و اموري که مربوط به اجتماع مسلمين است. اموري که مربوط به وظايف والي و حاکم اسلامي براي تثبيت حکومت اسلامي است. خداوند متعال ميفرمايد: (وَما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَلا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَي اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَکُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ...)؛ [3] «و هيچ مرد و زن مؤمني را نرسد که چون خداوند و پيامبرش امري را مقرّر دارند، آنان را در کارشان اختيار [و چون و چرايي] باشد و هر کس از [امر] خداوند و پيامبر او سرپيچي کند در گمراهي آشکاري افتاده است....»
بر عموم مسلمانان است که از دستورات پيامبرصلي الله عليه وآله در هر سه مورد اطاعت کنند و اطاعت از او را در حقيقت اطاعت خدا بدانند.
[1] سوره نحل، آيه 44.
[2] من لا يحضره الفقيه، باب عدد رکعات نماز.
[3] سوره احزاب، آيه 36.
معناي اطاعت اولي الامر
«اولي الأمر» همان ائمه معصومين از اهل بيتند که اين مطلب را به حول و قوه الهي به اثبات خواهيم رساند، فعلاً بحث در اين است که حيطه اطاعت «اولي الامر» تا کجاست؟ ودر چه اموري بايد آنها را اطاعت نمود؟
1 - نظر برخي از علما بر آن است که امامانعليهم السلام حقّ تشريع ندارند و تنها کاري که در بُعد احکام دارند، همان تبيين و توضيح احکام شرع است که از ناحيه رسول خداصلي الله عليه وآله ذکر شده و احتياج به توسعه و تبيين و تطبيق صحيح دارد. و بر مردم است که به بيانات آن بزرگواران گوش فرا داده و به آنها عمل کنند.
عبداللَّه بن عجلان از امام باقرعليه السلام در تفسير آيه: (أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْکُمْ) نقل کرده که فرمود: «آيه درباره علي و امامان نازل شده است. خداوند آنان را در جايگاههاي انبيا قرار داده است، جز آنکه چيزي را حلال نکرده و چيزي را نيز حرام نميکنند.» [1] .
2 - مورد ديگر از مواردي که بايد به دستورات اهل بيت عصمت و طهارتعليهم السلام گوش فرا داده و به آن عمل نماييم، دستوراتي است که مربوط به نظام اسلامي و حفظ شؤون مملکت اسلامي است، و لذا اگر در موردي حکمي از اين نوع احکام ولايي صادر کردند - چه در زمان حاکميتشان باشد يا خير - بر عموم مسلمين است که از آن اطاعت نمايند.
[1] تفسير عياشي، ج 1، ص 252، ح 173.
اقوال در اولي الامر
در اينکه مقصود از «اوليالامر» در آيه مورد نظر کيست؟ اقوالي ذکر شده است که اينک به برخي از آنها اشاره ميکنيم:
1 - اميران لشکر.
2 - اصحاب پيامبر اکرمصلي الله عليه وآله.
3 - صحابه و تابعين.
4 - خلفاي اربعه.
5 - عموم علماي امت اسلامي.
6 - هر کسي که متولي امور مردم از راه صحيح آن شود.
7 - اهل حلّ و عقد.
8 - خصوص امامان از اهل بيت پيامبرعليهم السلام. [1] .
و....
ما درصدديم که اثبات کنيم مقصود از «اولي الامر» خصوص اهل بيت معصومينعليهم السلام است.
[1] البحر المحيط، ج 3، ص 278.
