تفسیر آیه و بررسی مصداق آن و ارتباط آن با امامت
تفسير آيه
خداوند متعال در آيه ششم از سوره بيّنه ميفرمايد: (إِنَّ الَّذِينَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ وَالْمُشْرِکِينَ فِي نارِ جَهَنَّمَ خالِدِينَ فِيها أُولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِيَّةِ)؛ «همانا کافران از اهل کتاب و مشرکان در آتش دوزخند، جاودانه در آن ميمانند، آنها بدترين مخلوقاتند.»
پس از اينکه خداوند در آيه فوق بدترين مخلوقات را معرّفي ميکند، در آيه بعد به معرّفي بهترين مخلوقات پرداخته، ميفرمايد: (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ)؛ «کساني که ايمان آورده و اعمال صالح انجام دادند، بهترين مخلوقات خدا هستند.»
در اين آيه براي بهترين مخلوقات خدا دو صفت ذکر شده است:
1 - ايمان به خدا و پيامبرصلي الله عليه وآله و روز قيامت.
2 - عمل صالح؛ که معناي وسيعي دارد، سادهترين آن طبق آنچه در روايات آمده برداشتن موانع از سر راه مسلمانان است.
قرآن پس از معرفي «خير البريّة» و تبيين صفات و ويژگيهاي آنان، به بيان اجر و پاداش آنان ميپردازد و ميفرمايد: (جَزآؤُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنّاتُ عَدْنٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها أَبَداً رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذلِکَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ)؛ [1] «پاداش آنها نزد پروردگارشان باغهاي بهشت جاويدان است، که نهرها از زير درختانشان جاري است، هميشه در آن ميمانند، [هم] خدا از آنها خشنود است و [هم] آنها از خدا خشنودند و اين [مقام والا] براي کسي است که از پروردگارش بترسد.»
[1] سوره بيّنه، آيه 8.
بررسي مصداق آيه
از امتيازات دين الهي اين است که با وجودي که تبيين کننده راه سعادت و کمال است و آن را در سطح کلّي خوب توصيف و تبيين ميکند ولي به اين اکتفا نکرده، الگوي کاملي نيز به جامعه معرفي ميکند تا با پيروي از او که مجسّم آن دستورات هدايت است، بهتر به کمال خود برسد. در قرآن کريم مشاهده ميکنيم که پيامبر اسلامصلي الله عليه وآله الگو براي صحابه و به طور کلّي براي مسلمان معرفي شده است. خداوند متعال ميفرمايد: (لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ)؛ [1] «مسلّماً براي شما در [زندگي] رسول خدا الگوي نيکويي است.»
امّا اين را ميدانيم که در هر زمان احتياج به يک الگوي کامل داريم؛ زيرا هر زمان مقتضيات خاص خود را دارد، و لذا بايد کساني باشند که از عصمت برخوردار بوده و در مواقف مختلف، الگوهاي صحيحي براي مردمي باشند که درصدد رسيدن به حقّ و حقيقتند.
با ذکر اين مقدمه، ميخواهيم اين مطلب را مورد بررسي قرار دهيم که آيا پيامبر اکرمصلي الله عليه وآله براي بعد از خودش کسي را به عنوان الگوي جامعه معرفي کرده است که مصداق بارز آيه مورد بحث بوده باشد تا مردم با اقتداي به او در حقيقت ادامه دهنده راه اصيل و خطّ پيامبرصلي الله عليه وآله بوده و به جزايي که خداوند در اين سوره معيّن کرده برسند، يا خير؟
با مراجعه به روايات فريقين در ذيل آيه شريفه مورد بحث و روايات ديگر پيميبريم که پيامبر اکرمصلي الله عليه وآله مصداق بارز و اتمّ و اکمل خير البريّه که مؤمن واقعي و عمل کننده به اعمال صالح است را در زمان خود معرفي کرده و او کسي جز علي بن ابي طالبعليه السلام و هر کسي که همانند اوست، نبوده است.
[1] سوره احزاب، آيه 21.
ارتباط آيه با امامت
بين شيعه و اهل سنّت اختلاف است که آيا امامت انتصابي است که بايد از جانب خداوند تعيين شود يا اينکه به انتخاب مردم واگذار شده است. در هر دو صورت از اين آيه و رواياتي که در ذيل آن آمده است به دست ميآيد که امام عليعليه السلام بهترين مردم است. و از آنجا که اين اصل کلّي مورد موافقت حتّي ابن تيميه است که بهترينها بايد رهبرو امام باشند، نتيجه ميگيريم که امام عليعليه السلام از آن جهت که بهترين است بايد امام و رهبر جامعه اسلامي بعد از پيامبر باشد؛ خواه خلافت به انتصاب باشد و يا انتخاب.
