اجماع مفسران بر شان نزول آیه ولایت در شان امیر المومنین
اجماع مفسران بر نزول آيه در شأن امام علي
برخي از متکلمين اهل سنّت ادعاي اجماع کردهاند بر اينکه آيه «ولايت» در شأن امام عليعليه السلام نازل شده است:
>قوشچي حنفي
>قاضي عضدالدين ايجي
>مير سيد شريف جرجاني
>سعدالدين تفتازاني
>کلام ابوذر پیرامون شان نزول آیه
>کلام معصومین (ع)پیرامون شان نزول آیه
قوشچي حنفي
او ميگويد: «به اتفاق نظر مفسّران، آيه در حقّ علي بن ابي طالبعليه السلام نازل شد، هنگامي که انگشتر خود را در حال رکوع به مسکين داد.» [1] .
[1] شرح تجريد، قوشچي، ص 368.
قاضي عضدالدين ايجي
او نيز ميگويد: «امامان تفسير اجماع کردهاند که مراد از آيه، عليعليه السلام است.» [1] .
[1] شرح الواقف في علم الکلام، ج 8، ص 360.
مير سيد شريف جرجاني
او نيز مينويسد: «امامان تفسير اجماع کردهاند بر اينکه مراد از (الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَهُمْ راکِعُونَ) علي است، در حال رکوع نمازش، سائلي از او درخواستي نمود، حضرت انگشترش را به او داد. و در آن هنگام آيه نازل شد.» [1] .
[1] شرح مواقف، ج 8، ص 360.
سعدالدين تفتازاني
او ميگويد: «به اتفاق مفسّران، اين آيه درباره علي بن ابي طالبعليه السلام نازل شد، هنگامي که انگشترش را در حال رکوع نماز به سائل داد.» [1] .
[1] شرح مقاصد، ج 5، ص 270.
ابوذر و شأن نزول آيه
از ابوذر غفاري نقل شده که گفت: اي مردم! روزي از روزها با رسول خداصلي الله عليه وآله در مسجد نماز ميخواندم، سائلي وارد مسجد شد و از مردم تقاضاي کمک کرد، ولي کسي چيزي به او نداد، دست خود را به آسمان بلند کرد و گفت: خدايا! تو شاهد باش که من در مسجد رسول تو تقاضاي کمک کردم، ولي کسي جواب مساعد به من نداد. در همين حال حضرت عليعليه السلام که در حال رکوع بود با انگشت کوچک دست راست خود اشاره کرد. سائل نزديک آمد و انگشتر را از دست آن حضرت بيرون آورد. پيامبرصلي الله عليه وآله که در حال نماز بود اين ماجرا را مشاهده کرد. هنگامي که از نماز فارغ شد، سر به سوي آسمان بلند کرد و چنين گفت: خداوندا! برادرم موسي از تو تقاضا کرد که روح او را وسيع گرداني و کارها را بر او آسان سازي و گره از زبان او بگشايي تا مردم گفتارش را درک کنند. و نيز موسي درخواست کرد هارون را که برادرش بود وزير و ياورش قرار دهي و به وسيله او نيرويش را زياد کني و در کارهايش شريک سازي. خداوندا! من محمّد، پيامبر و برگزيده توأم، سينه مرا گشاد کن و کارها را بر من آسان گردان، از خاندانم علي را وزير من قرار بده تا به وسيله او پشتيباني قوي داشته باشم.
ابوذر ميگويد: هنوز دعاي پيامبرصلي الله عليه وآله پايان نيافته بود که جبرئيل نازل شده و به پيامبرصلي الله عليه وآله عرض کرد: بخوان! پيامبرصلي الله عليه وآله فرمود: چه بخوانم؟ گفت: بخوان: (إِنَّما وَلِيُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا...). [1] .
اين مضمون از ابن عباس، عمار ياسر، عبداللَّه بن سلام، سلمة بن کهيل، علي بن ابي طالبعليه السلام و عده ديگري از صحابه نقل شده است.
[1] احقاقالحق، ج 2، ص 410 - 399؛ المراجعات، ص 155؛ ذخائر العقبي، ص 88؛ فتح القدير، ج2، ص 50؛ جامع الاصول، ص 478؛ اسباب النزول، واحدي،ص 148؛ در المنثور، ج 2، ص 393؛ کنزالعمال، ج 6، ص 391.
شأن نزول آيه از ديدگاه اهل بيت
اکنون براي تبرّک، تنها به دو روايت از اهل بيتعليهم السلام که در بيان مصداق خارجي آيه «ولايت» است اکتفا ميکنيم:
1 - از امام باقرعليه السلام نقل شده که پيامبر اکرمصلي الله عليه وآله فرمود: «وقد أنزل اللَّه تبارک وتعالي بذلک آية من کتابه(إِنَّما وَلِيُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَهُمْ راکِعُونَ)وعليّ بن أبي طالبعليه السلام أقام الصلاة وآتي الزکاة وهو راکع يريد اللَّه - عزّ وجلّ - في کلّ حال»؛ [1] «و خداي تبارک و تعالي در اين باره آيهاي از کتابش را نازل کرد: (إِنَّما وَلِيُّکُمُ اللَّهُ...) و علي بن ابي طالبعليه السلام نماز را اقامه کرد و در حال رکوع، زکات داد، او خداي - عزّ وجلّ - را در همه حال ميخواهد.»
2 - از امام باقرعليه السلام نقل شده که فرمود: «أمر اللَّه - عزّ وجلّ - رسوله بولاية عليّ بن أبي طالب وأنزل عليه (إِنَّما وَلِيُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّکاةَ)»؛ [2] «خداي - عزّ وجلّ - رسولش را به ولايت علي بن ابي طالبعليه السلام امر کرد و بر او آيه (إِنَّما وَلِيُّکُمُ اللَّهُ...) را نازل کرد.»
[1] نور الثقلين، ج 1، ص 644.
[2] اصول کافي، ج 1، ص 289.
